Spis treści:

1. Czy psychiatra może (lub powinien) być członkiem zespołu kwalifikującego do przeszczepienia?
2. Oczekiwanie na przeszczep i jego wpływ na stan psychiczny chorych
3. Wpływ przeszczepiania narządów na psychikę pacjenta – zarówno biorcy, jak i dawcy
4. Choroby psychiczne u biorców narządów – doświadczenie psychiatry z pewnością może się przydawać

Transplantacje narządów zagościły na dobre w świecie medycznym w okolicy II wojny światowej. Od pierwszych zabiegów przeszczepiania organów upłynęło już ponad pół wieku, w tym czasie doskonalone były zarówno techniki uzyskiwania narządów, jak i dochodziło do przeszczepiania coraz to większej ilości organów. Współcześnie przeszczepić można m.in. serce, płuco czy rogówkę, ale i wątrobę czy nawet kończynę górną.

Świat nie jest jednak idealny i w transplantologii nadal zdecydowanie istnieją pewne braki. Dotyczą one najistotniejszego aspektu, wciąż bowiem brakuje narządów do przeszczepiania – osób potrzebujących transplantacji jest zdecydowanie więcej niż potencjalnych dawców. W dziedzinie transplantologii wyróżnia się również inne problemy, wśród których wymienić można aspekty związane z psychiką pacjentów.

Czy psychiatra może (lub powinien) być członkiem zespołu kwalifikującego do przeszczepienia? 

W kwalifikacji do przeszczepu płuc bierze udział pulmonolog, przy planowaniu transplantacji serca kardiolog – taki dobór specjalistów zapewne nie budzi żadnego zdziwienia. Chory, u którego ma być wykonany przeszczep wątroby, ma jednocześnie obciążenia ze strony nerek – w kwalifikacji o opinię proszony jest nefrolog. W składzie zespołu kwalifikującego pacjenta do przeszczepu jakiegoś narządu znajduje się nierzadko również psycholog lub psychiatra – jaka jest rola takich specjalistów?

Specjaliści od ochrony zdrowia psychicznego odgrywają ważną rolę w procesach kwalifikacji do zabiegów. Transplantacje narządowe są zabiegami zmieniającymi życie pacjentów – zmiany dotyczyć mogą chociażby konieczności zażywania już do końca życia preparatów immunosupresyjnych. Jak wspomniano powyżej, narządów wciąż brakuje, dlatego też – chociaż może się to wydawać brutalne – pacjentów, którym są one przeszczepiane, należy bardzo uważnie dobierać. Zdarzyć się bowiem może, że pacjent będzie podejrzewany o to, że nie będzie przestrzegał zaleceń po przeszczepie i w takiej sytuacji może się okazać, że narząd korzystniej będzie przeszczepić innemu choremu, co do którego nie będą istniały powyżej wspomniane wątpliwości. Rolą psychologa czy psychiatry jest w takiej sytuacji ocenienie stanu psychicznego pacjenta oraz to, w jakim stopniu jest on świadomy zmian związanych z życiem po przeszczepie i czy będzie on gotowy im podołać.

Powyżej opisano rolę psychiatrów i psychologów w procesach kwalifikacji do zabiegów przeszczepienia narządów, okazuje się jednak, że specjaliści ci powinni mieć możliwość otoczenia pacjentów opieką jeszcze zanim do jakiegokolwiek przeszczepu dojdzie.

Transplantologia, fot. shutterstock

Oczekiwanie na przeszczep i jego wpływ na stan psychiczny chorych 

Nietrudno jest sobie wyobrazić, że w głowie pacjenta oczekującego na przeszczep narządu pojawiać się mogą różnego rodzaju myśli. Nigdy nie wiadomo, kiedy pojawi się dawca – może do tego dojść jutro, a może i za rok. Pacjenci z tego względu mogą odczuwać znaczny strach o swoje życie, a także po prostu obawiać się kolejnego dnia. Z takich przyczyn osoby oczekujące na przeszczep znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia różnych zaburzeń psychicznych, przede wszystkim depresji oraz zaburzeń lękowych.

Rozpoznawanie problemów psychicznych u osób oczekujących na przeszczep narządu jest bardzo istotne. Odpowiednia opieka nad pacjentami oraz wdrożenie (w razie potrzeby) leczenia zaburzeń psychicznych może poprawiać stan pacjentów jeszcze przed przeszczepem, ale i już po nim. Oczywiście istnieje szansa na to, że kiedy do transplantacji już dojdzie, to zaburzenia psychiczne istniejące wcześniej u pacjenta odejdą w niepamięć, jednakże nie zawsze tak jest. Depresja, która rozwinęła się podczas oczekiwania na przeszczep, może się utrzymywać już po jego przeprowadzeniu. Istnienie tego problemu u biorców narządowych może sprawiać, że gorszy będzie ich stopień współpracy z lekarzem, pacjenci mogą również – w związku z obniżonym nastrojem – zapominać lub po prostu nie brać zaleconych im po zabiegu leków. Zagrożenia są poważne, dlatego też zdecydowanie powinno się o nich mówić – dzięki podjęciu się ich leczenia ryzyko wystąpienia powyżej wymienionych zdarzeń drastycznie maleje.

Wpływ przeszczepiania narządów na psychikę pacjenta – zarówno biorcy, jak i dawcy 

Pomiędzy transplantacjami a psychiką ludzką istnieje wiele związków, powyżej opisano już te dotyczące okresu przed zabiegiem oraz związane z kwalifikacją do przeszczepiania, istnieją jednak również inne, dotyczące okresu już po otrzymaniu przez pacjenta narządu. Transplantacja wpływa jednak nie tylko na psychikę biorcy narządowego – różne emocje pojawiać się mogą również u dawcy.

Nie wszystkie przeszczepiane narządy uzyskiwane są od osób zmarłych – funkcjonują w końcu przeszczepy rodzinne, gdzie jeden członek rodziny pomaga swojemu chorującemu bliskiemu. Takie postępowanie zdecydowanie może zacieśnić więzy rodzinne, jednakże zdarzają się czasami przykre sytuacje – mowa tutaj o odrzuceniu przeszczepu. Dawca w razie wystąpienia takiego zajścia może czasami obwiniać siebie, a nawet odczuwać wyrzuty sumienia.

Powracając do psychiki biorcy, myśli o potencjalnym odrzuceniu narządu pojawiają się zapewne u wielu osób, które przebyły przeszczep. Z pewnością są one całkowicie naturalne i przynajmniej po części uzasadnione, jeżeli jednak zdominują one życie pacjenta, to ich skutkami mogą być zarówno lęk, jak i znaczne zaburzenia nastroju.

Transplantologia, fot. shutterstock

Choroby psychiczne u biorców narządów – doświadczenie psychiatry z pewnością może się przydawać 

Pozostaje do omówienia jeszcze jeden aspekt, dotyczący samego już leczenia zaburzeń psychicznych u osób będących biorcami narządów. Otóż preparaty psychotropowe u takich osób należy dobierać wyjątkowo ostrożnie. Jako wytłumaczenie można podać tutaj np. działanie leków z grupy SSRI. W psychiatrii są one stosowane dość powszechnie, u biorców narządowych należy zachować jednak szczególną ostrożność. Leki te mogą blokować czynność pewnych układów enzymatycznych, które odpowiadają za rozkład preparatów immunosupresyjnych – efektem takiego zjawiska może być wzrost stężenia tych ostatnich w organizmach pacjentów, co może doprowadzić do pojawiania się toksycznych działań tych leków. Najkorzystniej więc byłoby, by preparaty służące leczeniu zaburzeń psychicznych u biorców narządowych dobierał psychiatra – zna on cały przekrój leków psychotropowych, dzięki czemu będzie mógł on wybrać takie leki, które będą jednocześnie i skuteczne, i bezpieczne dla pacjenta po przeszczepie narządowym.