Poniżej znajduje się jedno ze streszczeń wykładów, który został wygłoszony podczas IV Konferencji z cyklu "Postępy w Neurologii i Psychiatrii" w Katowicach, w dniach 14 i 15 marca 2002.

Leczenie otępienia

Prof. dr hab.Tadeusz Parnowski
II Klinika Psychiatryczna
Instytut Psychiatrii i Neurologii

W ciągu ostatnich lat wiedza na temat patomechanizmów otępienia wzrosła znacznie. Równoległe ze stworzeniem kryteriów diagnostycznych różnych chorób powodujących otępienie i ich obrazu klinicznego, pojawiła się znaczna liczba nowych leków wpływających na procesy poznawcze, zaburzenia zachowania i objawy psychotyczne, umożliwiająca stworzenie standardów postępowania. Chociaż nadal nie potrafimy leczyć przyczynowo otępienia, osiągnięto znaczny postęp w leczeniu objawowym.

Określenie celu leczenia otępienia

• Okresowa poprawa funkcji poznawczych;
• Spowolnienie deterioracji poznawczej;
• Poprawa funkcjonowania;
• Zmniejszenie zaburzeń zachowania;
• Zmniejszenie obciążenia opiekuna;
• Poprawa jakości życia.

Przedstawionym celom odpowiadają współczesne strategie terapeutyczne otępienia:

• Leczenie przyczynowe otępienia - wpływ na nieprawidłową przemianę b-amyloidu (b-A) poprzez oddziaływanie na sekretazy tnące białko prekursorowe b-amyloidu (b-APP) lub stymulacja b-APP przywracająca tworzenie rozpuszczalnego b-A, blokowanie tworzenia b-amyloidu przez zastosowanie szczepionki; zmniejszanie czynników ryzyka;
• Leczenie stabilizujące otępienia - stosowanie czynników ochraniających komórkę nerwową poprzez przywracanie jej prawidłowego działania – stosowanie leków zwiększających elastyczność błon komórkowych, prawidłowe funkcjonowanie pomp elektrolitowych i czynników neurotroficznych oraz wzrostu nerwów, zmniejszenie kaskady zapalnej wyzwolonej przez b-amyloid, zmniejszenie liczby wolnych rodników;
• Leczenie objawowe otępienia - stosowanie leków wpływających na niedobór neuroprzekaźników, przywracających prawidłową transmisję synaptyczną. Działania te dotyczą wszystkich układów przekaźnikowych, a szczególnie układu cholinergicznego, serotoninergicznego, dopaminergicznego i aminokwasów pobudzających. (Nordberg,1995)

Leczenie przyczynowe otępienia

związane jest z wpływem na etiologię choroby lub podstawowy mechanizm patogenetyczny. Jak dotychczas,są to raczej eksperymenty terapeutyczne nie potwierdzone w praktyce klinicznej. Należy do nich stosowanie czynników neurotroficznych (np.NGF w chorobie Alzheimera [chA]), szczepionki (np.przeciw b-amyloidowi w chA),próby stosowania leków wpływających na przywrócenie prawidłowej aktywacji komórek gleju (propentofilina w chA i otępieniu naczyniopochodnym).

fot. panthermedia

Bardziej zaawansowana jest koncepcja leczenia wpływającego na przebieg otępienia. Zmniejszenie ryzyka występowania otępienia stwierdzono u osób stosujących przewlekle niesterydowe leki przeciwzapalne( np.inhibitory COX-2, indometacyna) i leki z innych grup (np.cytostatyki, leki przeciwtrądowe,glikokortykoidy). Odnotowano także pozytywny wpływ leków działających immunomodulacyjnie (np. cytokin IL-1 i IL-6), zmniejszających ilość wolnych rodników (np.wit.E,C), obniżającym stężenia monoaminooksydazy B (np. selegilina), stabilizujących gospodarkę lipidową (np.statyny) i ochraniających układ cholinergiczny (np.estrogeny).

Praktycznym wyrazem efektywności leczenia jest dobrze udokumentowany objawowy wpływ leków cholinergicznych na zaburzenia procesów poznawczych, leków serotoninergicznych na często występującą w otępieniu depresję i leków o wpływie na neuroprzekaźnictwo serotoninowe i dopaminowe, na objawy psychotyczne. Zaburzenia neuroprzekaźnictwa cholinergicznego najlepiej udokumentowane są w chA,ale występują w każdej zwyrodnieniowej chorobie ośrodkowego układu nerwowego i otępieniu naczyniopochodnym.

Największa utratę neuronów cholinergicznych stwierdza się w jądrach podstawy, zwłaszcza w jądrze Meynerta, części ośrodka Broca, przegrodzie środkowej, a więc strukturach wysyłających włókna projekcyjne do okolic czołowych i skroniowych kory (hipokamp,jądro migdałowate),które związane są z pamięcią i uczeniem się.
Na podstawie tych obserwacji, a także wyników badań farmakologicznych (pogarszania procesów poznawczych po stosowaniu leków antycholinergicznych, np.skopolaminy) sformułowano “hipotezę cholinergiczną” (Perry i wsp.1986;Francis i wsp.1999).