Jak być starym?
Latwo jest być młodym. (Każdy jest młody na początku).
Niełatwo jest być starym. Na to trzeba czasu.
Młodość jest dana, a wiek się osiąga.
Trzeba stworzyć magię i zmieszać ją z czasem,
By stać się starym.
Młodość jest dana.
Trzeba ją odłożyć jak lalkę do szafy,
Wyjmować jedynie, bawić się nią w świąteczne dni.
Trzeba mieć wiele strojów
i ubierać lalkę nienagannie
(lecz nie na pokaz – by trzymać w ukryciu).

I koniecznie trzeba tę lalkę uwielbiać,
pamiętać o niej w mroku w zwykłe
Dni, i codziennie składać życzenia
Starzejącej się twarzy w lustrze.
Z czasem będziesz bardzo stary.
Z czasem twoje życie się dokona.
Z czasem, z czasem także tę lalkę
tak jak nową, chociaż bardzo starą-
odnajdziesz.”

(May Swenson)

Starzenie się jest postępującym procesem zmniejszania sprawności psychofizycznej. Zgodnie z poglądem Liliane Israel (A. A. Zych, 1993) starzenie się określić można jako działanie czasu na osobę. Starzenie psychologiczne, to działanie czasu na osobowość człowieka oraz na jego życie emocjonalne i duchowe. Jest wypadkową wielu czynników, z których zużywanie się tkanek narządów w organizmie jest jednym z najważniejszych.
Spośród uwarunkowań biologicznych, czynniki genetyczne i procesy fizjologiczne odbywające się w tkankach są bardzo istotne. Na proces starzenia wpływają ponadto czynniki psychologiczne i społeczne.
Każdy człowiek chce żyć jak najdłużej, dlatego na całym świecie bada się przyczyny starzenia się. Życie ludzkie w ostatnich czasach uległo wydłużeniu o ponad 20 lat, jednak dzięki poprawie lecznictwa, nie zaś umiejętności zahamowania procesu starzenia.

Wg A. Bilikiewicza (1998) powstają coraz to nowe teorie starzenia, których zadaniem jest wyjaśnienie takich zmian w przebiegu starzenia, które:
1) upośledzają funkcjonowanie organizmu,
2) są stopniowo postępujące,
3) są niezależne od czynników zewnętrznych,
4) dotyczą wszystkich osobników.

Najważniejszymi teoriami starzenia się są:
1) teorie uznające proces starzenia za proces zaprogramowany genetycznie,
2) teorie uznające starzenie się za wynik nagromadzenia się przypadkowych uszkodzeń.

Genetycznie uwarunkowane choroby, na obraz których składa się „przyspieszone starzenie”, przemawiają za genetycznie uwarunkowanym procesem starzenia się.
Inną biologiczną teorią starzenia się jest przedstawiona przez Leo Szilarda (1959) teoria „katastrofalnego błędu” uznająca starzenie jako wynik syntezy nieprawidłowych białek, które zakłócają funkcjonowanie komórek, a w następstwie tego całego organizmu. Orgel (1963) przedstawił teorię starzenia jako pętlę sprzężenia zwrotnego z syntezą „błędnych białek”, w tym również biorących udział w syntezie dalszych protein, co prowadzi do przyspieszenia liczby popełnianych błędów w syntezie w miarę starzenia się.
Teoria wolnych rodników mówi, że jeżeli dojdzie do zaburzeń równowagi pomiędzy powstawaniem i inaktywacją wolnych rodników, ich nadmiar może powodować uszkodzenie struktur komórkowych, a to z kolei prowadzi do śmierci komórek. Duże znaczenie przypisywane jest układowi odpornościowemu, którego sprawność immunologiczna zmniejsza się wraz z wiekiem.

Starzenie powoduje zarówno zmiany fizyczne jak i psychiczne.
Najbardziej charakterystycznymi dla procesu starzenia zmianami fizycznymi są: skóra staje się sucha, cienka i pomarszczona, siwieją i przerzedzają się włosy, występuje osteoporoza, zmiany w kręgach oraz kłopoty stomatologiczne.
Zmiany psychiczne składają się na obraz tzw. psychiki starczej i należą do nich: zawężenie zainteresowań, zesztywnienie poglądów oraz związana z tym obawa przed wszystkim co nowe, upośledzenie kojarzenia i bystrości spostrzeżeń, osłabienie wrażliwości uczuciowej, chwiejność emocjonalna, tzw. mądrość starcza polegająca na uznawaniu za pewne tylko własnych poglądów, oszczędność posunięta do skąpstwa, zaostrzenie negatywnych właściwości charakteru, tzw. „łagodne zapominanie wieku podeszłego”, introwersja, postępujące poczucie izolacji społecznej.
M.Kielar (1992) opisał dwa nurty postaw społecznych w stosunku do ludzi starszych. Pierwszy z nich polega na pozbywaniu się osób starszych i wyrzucaniu ich poza obręb społeczności, z powodu ich nieprzydatności w tworzeniu dóbr spowodowanej postępującą fizycznym i psychicznym niedołęstwem.
Drugi polega na okazywaniu szacunku, a nawet czci człowiekowi starszemu z racji ich doświadczeń.
Osoby starsze trafiają do różnych instytucji oferującym im wszechstronną opiekę. Jednak najważniejszą rolę w życiu każdego człowieka odgrywa rodzina. Tam realizowane są najważniejsze potrzeby człowieka starszego. Do nich należą: poczucie użyteczności, prestiżu, poczucie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Bardzo ważne są relacje między starszym i młodszym pokoleniem.
Wielu ludzi starszych może prowadzić samodzielne życie tylko dzięki pomocy rodziny.
Wraz z wiekiem stopniowo obniża się witalność człowieka. Najbardziej dokuczliwymi dla osób w podeszłym wieku jest, spowodowana utratą sprawności fizycznej, konieczność korzystania z pomocy innych ludzi. Ciężar opieki nad starszym człowiekiem spada na społeczeństwo.
Dlatego też rozbudowywane są sieci placówek dla ludzi starszych. Należą do nich: domy rencistów, domy pomocy społecznej, domy dziennego pobytu, zespoły opieki zdrowotnej, zespoły środowiskowej opieki społecznej, pensjonaty dla osób starszych, Polski Czerwony Krzyż, a także Hospicja.

Specjalne programy dla osób starszych przedstawiają możliwości prawidłowego przystosowania się do starości. D.B.Bromley (za: G.Orzechowską, 1999) za kryterium prawidłowego przystosowania się do starości przyjmuje:
1) zgodność między stanem wewnętrznym człowieka, a oddziaływaniami zewnętrznymi,
2) utrzymanie ciągłości między poprzednimi, a obecnymi wzorami przystosowania się,
3) pogodzenie się ze starością i świadomością, że śmierć jest nieunikniona,
4) osiągnięcie pewnego zadowolenia z tego, że ma się zabezpieczony byt, będąc zwolnionym z odpowiedzialności,
5) poczucie bezpieczeństwa i wystarczające środki materialne.

Wyróżnia się następujące typy przystosowania się w starszym wieku:
1) postawa konstruktywna,
2) postawa zależności,
3) postawa obronna,
4) postawa wrogości,
5) postawa wrogości skierowana na samego siebie.

Postawa człowieka wobec starzenia się stanowi wypadkową wielu różnych czynników, a w procesie kształtowania tej postawy istotne jest również zastanowienie się nad własna starością.
Zdaniem Piotrowskiego (1973) społeczny stereotyp człowieka starego jest jedną z przyczyn traktowania starzenia się społeczeństwa jako klęski.
Ludzi starych postrzega się często jako społecznie izolowanych, ale też izolujących się od rodziny, życia społecznego i społeczeństwa w ogóle. Wreszcie o ludziach starych często powiada się, że są uciążliwym balastem oraz jednostkami niezdolnymi do prowadzenia samodzielnego i sensownego życia.
Tymczasem starzenie się jest jednym z etapów naszego życia i już około 40-stki wyłania się myśl, iż własna śmierć jest nieunikniona (Sauvat, Sentuc, 1985 w: A.A. Zych, 1993).
Tworzenie się odpowiedniej postawy wobec procesu starzenia się i starości wynika z osobistego doświadczenia: satysfakcji z mijającego życia bądź jej braku, poczucia radości, czy smutku, zmarnowanego lub udanego życia, a także rezygnacji bądź walki. Zmagania się z losem i życiem.

Polski gerontolog, neurolog i psychiatra Henryk Zajączkowski wyróżnił cztery rodzaje starzenia się i odpowiadające im grupy ludzi starych.
1) grupa osób, które ze względu na swój stan psychofizyczny i umysłowy wymagają opieki,
2) osoby, które zachowały zdrowie fizyczne i psychiczne, lecz charakteryzuje ich obniżenie dynamizmu życiowego oraz zmniejszenie zainteresowań.
3) tzw. wielcy starcy, którzy potrafią nadać swojej starości przebieg najbardziej pozytywny i odznaczają się wysokim poziomem aktywności społecznej, użyteczności życiowej i dojrzałości emocjonalnej,
4) ci, którzy stracili zdrowie, nieraz nawet poczucie rzeczywistości i wymagają stałej opieki.

Bardzo wiele dróg prowadzi do zdrowego starzenia się. I to my sami decydujemy o wyborze własnej drogi. Najlepiej też abyśmy sami próbowali również rozwiązywać problemy, związane z niedogodnościami podeszłego wieku.

Jest bardzo wiele płaszczyzn w życiu, o które należy zadbać aby procentowały w przyszłości. Są nimi (G. Orzechowska, 1999):
„...
1) zdrowie oraz dbałość o sprawność i kondycję,
2) takie wychowanie dzieci, by móc na nie liczyć na starość,
3) zabezpieczenie finansowe (sytuacja materialna, emerytura, dodatkowe ubezpieczenie),
4) wykształcenie i pozycja zawodowa,
5) pielęgnowanie zainteresowań i pasji,
6) przyjaźnie i kontakty towarzyskie,
7) prowadzenie właściwego stylu życia
...”.

Szybki wzrost liczby osób starszych stanowi poważne wyzwanie dla polityki socjalnej państwa, wymaga budowania odpowiednich programów i przygotowania kompetentnych pracowników gwarantujących dostęp do usług zdrowotnych i socjalnych, sprzyjających zdrowemu starzeniu się oraz społecznie i ekonomicznie użytecznemu życiu seniorów.

Wg G. Orzechowskiej (1999) powinny podjęte być następujące działania:
„...
- rozbudowa infrastruktury socjalnej, kulturalnej, oświatowej i rekreacyjnej dostosowanej do potrzeb tej grupy wiekowej: placówek służby zdrowia, domów różnorodnej opieki, klubów seniorów itp.,
- rozszerzenie form wsparcia dla rodziny i dla żyjących w niej osób starszych,
- w większym, stopniu należy umożliwić podejmowanie pracy zgodnej z możliwościami w podeszłym wieku,
- aktywizowanie samych osób starszych do działań samopomocowych, a także zapobieganie ich izolowaniu się,
- przygotowanie większej liczby osób do pracy z tą grupą,
- zwiększenie liczbę i różnorodności form spędzenia czasu wolnego,
- poświęcenie większej uwagi edukacji do starości, obejmując całe społeczeństwo i wszystkie pokolenia,
- uwzględnianie zmieniającej się struktury demograficznej społeczeństwa w szeroko rozumianej polityce społecznej
...”.

Odrzucenie negatywnych stereotypów związanych z podeszłym wiekiem, powołanie na różnych szczeblach administracji instytucji publicznych, których decyzje dotyczą osób starszych jako obywateli, umożliwiających czynny i demokratyczny udział w tych ośrodkach społeczno-politycznych, to tylko niektóre punkty manifestu ludzi starszych wystosowanego na IV Euroforum (18-19 lipca 1994 roku w Barcelonie). Manifest jest wołaniem wszystkich ludzi starszych w Europie o prawo do godnego i pełnego życia, do uznania ich potencjalnej siły, którą z pożytkiem można wykorzystać, stwarzając im odpowiednie warunki.

Bibliografia
Bilikiewicz A.: Psychiatria dla studentów medycyny, PZWL 1998,
Coni N., Davison W., Webster S.: Starzenie się, PWN 1993,
Orzechowska G.: Aktualne problemy gerontologii społecznej, WSP 1999,
Zych A.A.: Człowiek wobec starości, BPS Warszawa 1993

Sponsor projektu:

ForumPsychiatryczne .pl

Starzenie się

Powiązane

Tematy

POLECAMY TREŚCI Z KATEGORII Inne tematy