Reakcja na chorobę psychiczną polega na stopniowej lub gwałtownej reorientacji otoczenia wobec chorego i często opatrzenia go tzw. etykietką „chorego psychicznie”.
Stereotyp chorego psychicznie, każdy człowiek wynosi ze środowiska społecznego, w którym wyrasta, w związku z czym informacje w nim zawarte są różne w zależności od środowiska. Informacje te są zazwyczaj znacznie uproszczone, ubogie, niepotwierdzone, chociaż opierają się na przekazie z pokolenia na pokolenie. Stereotyp ten jest uproszczonym wyobrażeniem myślowym to jednak trzeba przyznać, iż część zawartych w nim informacji jest prawdziwa. Najogólniej rzecz biorąc zmiana obowiązującego stereotypu osoby chorej psychicznie, a wiec przekształcenie poglądów i zbliżenie ich do rzeczywistości jest powolna. Przyczyn tego zjawiska jest wiele. Funkcjonujące w opinii społecznej stereotypy człowieka chorego psychicznie często opisują jego zachowanie w sposób przejaskrawiony, przedstawiając go jako osobę niepoczytalną. Obejmują one swym zasięgiem te odchylenia od normy, które okazują się niezrozumiałe dla społeczeństwa, głównie ze względu na niejasne intencje działającego. Mała adekwatność stereotypu w stosunku do rzeczywistości, wyraża się między innymi w tym, że cechy przypisywane określonej grupie osób najczęściej wyolbrzymia się i wyostrza. Zgodnie z tym w przypadku chorych psychicznie zachodzić może zjawisko przypisywania poszczególnym chorym tego, co w tej samej sytuacji u innych osób uznalibyśmy za normalne i zdrowe. Powszechnie panująca opinia społeczna na temat chorych psychicznie opiera się w dużej mierze na obserwacji najciężej chorych, to jest takich, u których proces chorobowy przebiega niepomyślnie, prowadząc do obniżenia sprawności psychicznej i utrwalenia się patologicznych form zachowania. Osoby, które nie stykają się z chorymi psychicznie często opisując ich zachowanie podkreślają zwykle takie cechy jak: gwałtowność, agresywność, pobudzenie werbalne i ruchowe. U wielu pozostał obraz chorego psychicznie jako człowieka szalonego, obłąkanego, nie umiejącego pokierować swoim postępowaniem, ujawniającego dziwne zachowania. Rzadziej natomiast wskazuje się na takie cechy jak: smutek, depresja, lęk, niepokój, zagrożenie. Złożoność stereotypu wyraża się w liczbie przypisywanych danej grupie cech i właściwości. Wśród chorych psychicznie więcej cech przypisuje się osobom chorym na schizofrenię, aniżeli np. chorym na depresję. Wynika to często z powszechnie zauważanej w zachowaniach chorego dziwności, odmienności, inności. Obecność objawów depresyjnych takich jak: apatia, smutek, poczucie beznadziejności jest mniej widoczne, ponieważ nie zawiera elementu dziwności a zewnętrznie bardziej odpowiada przeżyciom psychicznym doświadczanym przez ludzi zdrowych.
Stereotypowe podejście do osoby chorej wiąże się bezpośrednio z nietolerancją wobec osób chorych psychicznie. Oznacza ona bardzo ogólnie brak akceptacji, niezgodę na ten typ zachowań, które uważa się za złe, lub na te poglądy, z którymi podmiot nie chce i nie może się utożsamić. Nietolerancja może być skierowana przeciwko ludziom bądź przeciwko złu, które za sobą pociągają pewne ich zachowania. Pierwszy przypadek bardzo często dotyczy osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego, chodzi o podważanie praw niektórych osób do ich samostanowienia o sobie (a nawet do ich egzystencji), uzasadnionej często względami społecznymi.
Tak więc chory psychicznie - to ktoś szczególnie niebezpieczny, groźny (wyobraźnia podsuwa nam kogoś goniącego z siekierą w ręku za rodziną lub sąsiadami, czy też wysadzającego w powietrze mieszkania), zdolny do najpotworniejszych zbrodni. Nie przekonują nas statystyki mówiące, że chorzy psychicznie nie popełniają wcale więcej przestępstw niż inni, a nawet wręcz przeciwnie, tyle, że robią to zwykle w sposób bardziej otwarty i z pobudek często niezrozumiałych dla otoczenia. Nie dostrzegamy, że tworzenie związku przyczynowo - skutkowego między chorobą psychiczną a przestępstwem jest najprostszym, ale fałszywym tłumaczeniem obecności zła na świecie.
fot. ojoimages
Niestety wzrostowi informacji na temat chorób psychicznych nie towarzyszy zrozumienie i głębsza refleksja. Zmiana obwiązującego stereotypu osoby chorej psychicznie, a więc przekształcenie poglądów, zbliżenie ich do rzeczywistości jest powolna. Przyczyn tego jest wiele. Z jednej strony stereotyp przedstawia osobę chorą w sposób przejaskrawiony, obejmując często te odchylenia od normy, które są niezrozumiałe dla społeczeństwa. Z drugiej zaś przyznać należy, iż choroby psychiczne stanowią rzeczywistość trudną do poznania dla osoby zdrowej - dla rodziny, a cóż dopiero dla osób, które są w dalszym kontakcie z osobami chorymi.